Chưa kể, các tập đoàn, tổng công ty luôn có quan hệ chặt chẽ về chính trị với các công chức, cán bộ lãnh đạo. Ngược lại, trong vai trò là người đại diện chủ sở hữu và người hoạch định chính sách, các cơ quan và công chức nhà nước có liên quan có can dự trực tiếp và nhiều mặt trong việc ra các quyết định đầu tư, kinh doanh và cả nhân sự ở các tập đoàn, tổng công ty. Vì vậy, sự thất bại hay phá sản của tập đoàn (nếu có) đều sẽ ảnh hưởng không tốt đến các cơ quan, công chức có liên quan. Các khiếm khuyết hay thất bại dường như được giảm nhẹ về quy mô và mức độ; và chắc chắn, sẽ khó có các quyết định buộc tập đoàn, tổng công ty phá sản, nếu chúng lâm vào tình trạng phá sản.
Ngoài ra, xét về mặt tổ chức kinh doanh, các tập đoàn, tổng công ty có cơ cấu kim tháp với công ty mẹ và các thế hệ công ty con, cháu. Cơ cấu này, nếu không có giám sát chặt chẽ và minh bạch, thì chúng có thể trợ cấp, bao cấp chéo trong nội bộ, giúp các công ty, con cháu tránh được nguy cơ đổ vỡ dây chuyền; có khả năng che đậy thực trạng tài chính thiếu lành mạnh và hiệu quả kinh doanh kém .
Hơn nữa, các tập đoàn, tổng công ty còn độc quyền và nắm chi phối ba trường hợp sau: các quyền và cơ hội kinh doanh trong các ngành liên quan (như hệ thống, mạng chuyển tải, phân phối điện, xăng dầu, viễn thông, ..v..v..); chi phối quyền và cơ hội kinh doanh trong các ngành kinh tế thông qua cơ chế và thể chế có liên quan, như quy hoạch phát triển ngành, chiến lược phát triển ngành; chi phối cơ hội kinh doanh các sản phẩm nhà nước quản lý như xuất khẩu gạo, khai thác các loại khoáng sản quan trọng,..v.v...
Do có quan hệ thân thiết với các công chức, hoặc dễ dàng tạo lập các quan hệ như thế, khi cần thiết, nên các tập đoàn, tổng công ty tiếp cận dễ hơn, thuận lợi hơn với các quyền và cơ hội kinh doanh theo cơ chế "xin-cho". Đó là chưa kể, đối tượng DN này còn có lợi thế hơn hẳn trong tiếp cận tín dụng.
Áp đặt kỷ luật của thị trường
Hầu hết các chuyên gia kinh tế tại diễn đàn đều khẳng định, cần tư duy lại về vai trò "xương sống", "chủ đạo" của loại hình DNNN; xoá bỏ mọi ưu đãi với các DNNN, buộc các DN này phải cạnh tranh bình đẳng với các thành phần kinh tế khác, đồng thời đối diện với giá thị trường, đặc biệt là các loại giá cơ bản như lãi suất, tỷ giá, đất đai và năng lượng...
TS. Nguyễn Đình Cung cho rằng, việc áp đặt kỷ luật của thị trường cạnh tranh bằng cách loại bỏ các đặc quyền, lợi thế của tập đoàn, tổng công ty là không hề dễ. Con đường nhanh nhất, ngắn nhất để áp đặt kỷ luật thị trường cạnh tranh là cổ phần hóa gấp các DNNN, trong đó nhà nước chỉ nắm giữ cổ phần thiểu số.
Cụ thể, ngay trong năm nay, cần đột phá khởi động lại quá trình cổ phần hóa DNNN đã bị chậm lại một cách đáng kể gần đây, như hoàn thành cổ phần hoá 89 doanh nghiệp độc lập thuộc bộ, 239 doanh nghiệp thuộc địa phương quản lý, đặt mục tiêu tối thiểu hoàn thành cổ phần hoá các doanh nghiệp có vốn điều lệ dưới 3 tỷ đồng. Đồng thời, thực hiện thoái vốn nhà nước tại các công ty cổ phần, nhất là các công ty chuyển đổi từ DNNN, trong đó, giảm tới mức tối đa số trường hợp trong đó nhà nước tiếp tục nắm cổ phần chi phối.
Trước hiện tượng đầu tư ngoài ngành tràn lan tại các tập đoàn, tổng công ty như thời gian qua, chuyên gia kinh tế Vũ Đình Ánh khuyến nghị, "không phải là kiểm soát hay giám sát nữa, mà phải kiên quyết cấm các DNNN đầu tư ngoài ngành". Bởi, việc này không những đi ngược lại bản chất của DNNN mà còn tạo ra nhiều kẽ hở để lợi dụng "qua mặt" cơ quan giám sát tài chính DNNN.
Về tổng thể, liên quan đến chủ trương tái cấu trúc khu vực DNNN, ông Nguyễn Quang Thái cho rằng, các giải pháp cần tập trung vào sắp xếp lại các DNNN, đổi mới quản trị, đổi mới cơ chế quản lý, giám sát và đánh giá hiệu quả hoạt động của DNNN và đặt các DNNN vào môi trường cạnh tranh thống nhất trong điều kiện đổi mới và hội nhập. Trong đó, theo TS. Võ Trí Thành, Viện quản lý Kinh tế TƯ, Hiệp định Đối tác Kinh tế xuyên Thái Bình Dương (TPP) mà Việt Nam đang đàm phán tham gia, sẽ tạo dựng môi trường cạnh tranh hơn, tự do hơn, minh bạch hơn và sức ép cạnh tranh lên DNNN rất tốt, phù hợp với chủ trương tái cấu trúc DNNN mà Việt Nam đang đeo đuổi.